Książki o kosmosie cz.14
Oto kolejna tura fotografii moich książek kosmologicznych, astrofizycznych i astronomicznych
(dodana w maju 2020 roku):
(dodana w maju 2020 roku):
- "Wielki Początek. 14 miliardów lat kosmicznej ewolucji" (2007) - Donald Goldsmith i Neil deGrasse Tyson
- "Galaktyczne bąble, pustki i dziury w czasie. Najnowsze odkrycia kosmologii" (1994) - red. James Cornell
- "Galaktyczne bąble, pustki i dziury w czasie. Najnowsze odkrycia kosmologii" (1994) - red. James Cornell
- "Granice kosmosu - granice kosmologii" (2015) - Łukasz Lamża
- "Łuna, Księżyc, Moon" (1970) - Jan Gadomski
- "Świat planet" (1979) - Tadeusz Zbigniew Dworak i Konrad Rudnicki
- "Czas, przestrzeń, rzeczy" (1998) - B. K. Ridley
- "Alchemia nieba. Opowieść o Drodze Mlecznej, gwiazdach i astronomach" (1997) - Ken Croswell
- "Łowcy planet. Tropem Wolszczana w poszukiwaniu planet w naszej Galaktyce" (2000) - Paul Halpern
- "Depesze z kosmosu " (2001) - red. John Noble Wilford
- "Czas, przestrzeń, rzeczy" (1998) - B. K. Ridley
- "Alchemia nieba. Opowieść o Drodze Mlecznej, gwiazdach i astronomach" (1997) - Ken Croswell
- "Łowcy planet. Tropem Wolszczana w poszukiwaniu planet w naszej Galaktyce" (2000) - Paul Halpern
- "Depesze z kosmosu " (2001) - red. John Noble Wilford
Niżej jest spis treści jednej z najlepszych książek popularnonaukowych z dziedziny kosmologii i astrofizyki, a mianowicie lektury "Wielki początek. Czternaście miliardów lat kosmicznej ewolucji", tytuł oryg.: Origins: Fourteen Billion Years of Cosmic Evolution, którą napisali Neil deGrasse Tyson z Hayden Planetarium w Nowym Jorku i Donald Goldsmith (wyd. Prószyński i S-ka 2007). Książka ta zawiera 16 kartek z kolorowymi ilustracjami.
Dodam, że jeden z autorów książki "Wielki początek" - Donald Goldsmith (ur. 24 lutego 1943 roku), jest amerykańskim astronomem, astrofizykiem, autorem książek popularnonaukowych, jak też scenarzystą.
- Refleksja nad początkiem nauki i nauką o początku
- Uwertura - najwspanialsza z opowieści
- Część 1. Jak powstał Wszechświat?:
Początek
Antymateria też się liczy
Niech się stanie światło
Ciemna sprawa
Ciemność, widzę ciemność
Jeden czy wiele wszechświatów?
- Część 2 - Pochodzenie galaktyk i struktury kosmosu:
Odkrycie galaktyk
Początki struktur
- Część 3. Narodziny gwiazd:
Z pyłu powstały, w pył się obrócą
Chemiczna menażeria
- Część 4. Rodowód planet:
Kiedy światy były bardzo młode
Między planetami
Światy niezliczone (Planety poza Układem Słonecznym)
- Część 5. Narodziny życia:
Życie we Wszechświecie
Pojawienie się życia na Ziemi
Poszukiwanie życia w Układzie Słonecznym
Poszukiwanie życia w naszej Galaktyce
- Epilog. Szukając naszego miejsca w kosmosie
- Słowniczek wybranych terminów
Oto fragmenty Słowniczka wybranych terminów znajdującego się w książce "Wielki Początek. 14 miliardów lat kosmicznej ewolucji" deGrasse Tysona i Goldsmitha (poniższe definicje można w zasadzie uznać za świetne kosmiczne abecadło dla osób zajmujących się astrologią!):
- akrecja; spadanie rozproszonej materii na ciało niebieskie, którego skutkiem jest wzrost masy tego ciała
- biały karzeł; jądro gwiazdy, która spaliła w procesie syntezy jądrowej cały hel, przekształcając go w węgiel, składa się więc z jader węgla i elektronów, ciasno upakowanych w obszarze o małej średnicy (rzędu średnicy Ziemi), co oznacza, że ma też wielką gęstość (około miliona razy większą od gęstości wody)
- brązowy karzeł; obiekt o składzie podobnym do gwiazdy, ale zbyt małej masie, aby w jego jądrze mogła zostać zapoczątkowana synteza termojądrowa
- ciemna energia; niewidoczna i niepoddająca się bezpośrednim pomiarom forma energii, której gęstość zależy od stałej kosmologicznej; pod jej wpływem przestrzeń ekspanduje
- czarna dziura; obiekt, którego przyciąganie grawitacyjne jest tak silne, że po zbliżeniu się na pewną odległość żadne ciało, ani nawet światło, nie jest w stanie go pokonać i wydostać się na zewnątrz; odległość tę nazywa się promieniem czarnej dziury
- czasoprzestrzeń; matematyczna konstrukcja, w której czas i przestrzeń są potraktowane jako równoprawne współrzędne; szczególna teoria względności jest dowodem, że zjawiska fizyczne można opisać w najbardziej precyzyjny sposób właśnie za pomocą czasoprzestrzeni
- cząsteczka; trwały układ dwóch lub więcej atomów
- cząstka elementarna; podstawowa jednostka materii w przyrodzie; na ogół niepodzielna na inne cząstki; protony i neutrony tradycyjnie nazywa się cząstkami elementarnymi, choć każda z nich zbudowana jest z trzech cząstek nazywanych kwarkami
- czerwony olbrzym; gwiazda, która w trakcie ewolucji przeszła wszystkie etapy ciągu głównego i doszła do etapu kurczenia się jądra i ekspansji warstw zewnętrznych; na skutek kurczenia się jądra wzrasta szybkość syntezy jądrowej, rośnie jasność gwiazdy i zwiększa się dopływ energii do warstw zewnętrznych gwiazdy, co powoduje rozdęcie gwiazdy
- Droga Mleczna; galaktyka, do której należy Słońce i około 300 miliardów innych gwiazd; zawiera także międzygwiazdowy gaz, pył i wielkie ilości ciemnej materii
- dysk akrecyjny; dysk utworzony z materii krążącej wokół ciała niebieskiego o dużej masie (na ogół jest to czarna dziura) i powoli opadającej na nie ruchem spiralnym
- dysk protoplanetarny; dysk gazu i pyłu, tworzący się wokół formującej się gwiazdy, z którego mogą powstać później planety
- elektron; cząstka elementarna krążąca w atomie wokół jądra, obdarzona ładunkiem ujemnym o jednostkowej wielkości
- foton; cząstka elementarna pozbawiona masy i ładunku elektrycznego, mogąca jednak przenosić energię; strumienie fotonów tworzą promieniowanie elektromagnetyczne i przemieszczają się w przestrzeni z prędkością światła (299 792 km/s)
- galaktyka; duże skupisko gwiazd, związanych wzajemnym przyciąganiem grawitacyjnym, liczące od kilku milionów do setek miliardów obiektów; na ogół zawiera także znaczne ilości gazu i pyłu
- galaktyk gromada; duże skupisko galaktyk, którym na ogół towarzyszą gaz i pył oraz znacznie większe ilości ciemnej materii, związanych wzajemnym przyciąganiem grawitacyjnym całej materii wchodzącej w skład gromady
- Grupa Lokalna; nazwa około trzydziestu galaktyk, położonych w bezpośrednim sąsiedztwie Drogi Mlecznej; w skład Grupy Lokalnej wchodzą Wielki i Mały Obłok Magellana i Wielka Mgławica w Andromedzie
- gwiazda; masa gazu utrzymywana przez samooddziaływanie grawitacyjne, w której w centralnych partiach zachodzi reakcja syntezy jądrowej, zamieniająca nadmiar masy w energię kinetyczną, ogrzewającą całą gwiazdę, co powoduje świecenie jej powierzchni
- gwiazda neutronowa; obiekt o bardzo małych rozmiarach (o średnicy mniejszej niż 30 km), będący pozostałością jadra gwiazdy zniszczonej w wyniku wybuchu supernowej; składa się niemal wyłącznie z neutronów i ma tak dużą gęstość, że kilka centymetrów sześciennych jej materii ma masę równą dwóm tysiącom pasażerskich liniowców oceanicznych
- horyzont zdarzeń; powierzchnia sferyczna wokół czarnej dziury wyznaczająca granicę obszaru, z którego nic nie może się wydostać na zewnątrz; jej promień, zwany promieniem czarnej dziury, jest wprost proporcjonalny do masy czarnej dziury
- kometa; bryła materii w postaci lodu, skał, pyłu i zestalonego ditlenku węgla (suchy lód), która przetrwała w niezmienionym stanie od czasów formowania się Układu Słonecznego
- kosmiczne promieniowanie tła; morze fotonów wytworzonych w całym Wszechświecie w niedługim czasie po Wielkim Wybuchu, nadal wypełniające Wszechświat; jego obecna temperatura to 2,73 K
- kosmiczny teleskop Jamesa Webba - James Webb Space Telescope (JWST); teleskop, który będzie umieszczony w przestrzeni kosmicznej, który ma zastąpić Kosmiczny Teleskop Hubble'a; będzie wyposażony w większe zwierciadło i bardziej zaawansowane instrumenty
- kosmologia; dyscyplina nauki, której przedmiotem badań jest Wszechświat jako całość, jego powstanie, struktura i ewolucja
- mechanika kwantowa; teoria opisująca zachowanie cząstek w najmniejszych skalach odległości, wyjaśniająca strukturę atomów i ich oddziaływań i innymi atomami i fotonami, a także właściwości jąder atomowych
- meteor; świetlisty ślad wytworzony na niebie przez rozgrzany meteoroid przelatujący przez ziemską atmosferę
- meteoroid; ciało zbudowane ze skały, metalu lub mieszaniny skały i metalu, mniejsze od planetoidy, którego orbita obiega Słońce; część rumoszu pozostałego z okresu formowania się Układu Słonecznego lub odłamków pozostałych po zderzeniu większych ciał
- meteoryt; meteoroid, który przetrwał przejście przez atmosferę ziemską i dotarł do powierzchni Ziemi
- mgławica; rozrzedzona mada gazu i pyłu, zwykle oświetlana od środka przez młode, bardzo jasne gwiazdy, które niedawno powstały z otaczającej je materii
- obłok międzygwiazdowy; obszar przestrzeni międzygwiazdowej, w którym gęstość materii jest znacząco większa od średniej, na ogół o średnicy kilkudziesięciu lat świetlnych; gęstość materii w takich obłokach leży w przedziale od dziesięciu atomów do wielu milionów atomów na centymetr sześcienny
- obłok Oorta; miliardy lub biliony komet krążących wokół Słońca, które powstały w okresie, kiedy protosłońce zaczęło się zapadać; niemal wszystkie z nich poruszają się po orbitach o rozmiarach dziesiątki, a nawet tysiące razy większych od rozmiarów orbity Ziemi
- obłok pyłowy; obłoki gazu w przestrzeni międzygwiezdnej, które są na tyle chłodne, że atomy mogą w nich łączyć się w cząsteczki, które z kolei mogą sklejać się, tworząc drobiny pyłu składające się z milionów atomów każda
- osobliwość początkowa; moment, w którym rozpoczęła się ekspansja Wszechświata, nazywany także Wielkim Wybuchem
- pas Kuipera; materia krążąca wokół Słońca w przedziale odległości od 40 jednostek astronomicznych (co odpowiada średniej długości Plutona od Słońca) do kilkuset jednostek astronomicznych, składająca się niemal w całości z odłamków pozostałych po dysku protoplanetarnym; Pluton jest jednym z największych ciał w pasie Kuipera
- planeta; obiekt niebędący gwiazdą i krążący na orbicie wokół gwiazdy, o rozmiarach na tyle dużych, by osiągnąć kształt zbliżony do kulistego i zdominować grawitacyjnie swoje otoczenie
- planeta olbrzym; planeta zbliżona rozmiarami i budową do Jowisza, Saturna, Urana i Neptuna, posiadająca twarde jądro lodowo-skalne i otoczona grubymi warstwami gazu, głównie wodoru i helu, o masie od kilkunastu do kilkuset razy większej od masy Ziemi
- planetozymal (planetezymal); obiekt znacznie mniejszy niż planeta, mogący zlepiać się z innymi obiektami podobnego typu w wyniku zderzeń, co może doprowadzić do uformowania planety
- planetoida (asteroida); ciało o średnicy od 100 do 1000 km, zbudowane ze skał lub skał i metalu, krążące wokół Słońca, na ogół w obszarze między orbitami Marsa i Jowisza; obiekty o podobnej budowie, ale mniejszych rozmiarach, nazywane są meteoroidami
- pozasłoneczna planeta; planeta krążąca wokół gwiazdy innej niż Słońce
- prędkość ucieczki; minimalna prędkość pocisku lub pojazdu kosmicznego, po uzyskaniu której ciało może na trwale opuścić powierzchnię planety i utrzymać się na orbicie, mimo jej przyciągania grawitacyjnego
- protogwiazda; tworząca się dopiero gwiazda, wielki obłok gazu i pyłu, zapadający się pod wpływem własnego przyciągania grawitacyjnego
- pył międzygwiazdowy; drobiny pyłu, każda złożona z około miliona atomów; są najprawdopodobniej wyrzucane w przestrzeń międzygwiazdową z bardzo rozrzedzonych atmosfer gwiazd nazywanych czerwonymi olbrzymami
- rok świetlny; odległość, jaką światło lub inne formy promieniowania elektromagnetycznego mogą pokonać w ciągu jednego roku, równa w przybliżeniu 10 bln km
- rój meteorów; znaczna liczba meteorów, które zdają się wybiegać z tego samego punktu na niebie; pojawiają się wtedy, kiedy Ziemia przecina tory znacznej liczby meteoroidów poruszających się po zbliżonych orbitach
- satelita; obiekt o względnie małych rozmiarach, który krąży wokół znacznie większego i bardziej masywnego ciała; mówiąc bardziej precyzyjnie - oba ciała krążą wokół wspólnego środka masy, a rozmiary ich orbit są odwrotnie proporcjonalne do ich mas
- spadająca gwiazda; potoczna nazwa meteoru
- supermasywna czarna dziura; czarna dziura o masie większej niż kilkaset mas Słońca
- supernowa; gwiazda wybuchająca po wyczerpaniu możliwości dalszej syntezy jądrowej, osiągająca tak olbrzymią jasność na kilka tygodni, że pod względem emitowanej energii może się równać z całą galaktyką; w wybuchach supernowych powstają pierwiastki cięższe od wodoru i tlenu, które są następnie rozsiewane po całej przestrzeni międzygwiazdowej
- temperatura Kelwina; temperatura mierzona w jednostkach nazywanych kelwinami (oznaczanych jako K), w skali zdefiniowanej w ten sposób, że temperatura zamarzania wody odpowiada 273,16 K, a temperatura wrzenia wody odpowiada 373,16 K; nazywana też temperaturą bezwzględną; 0 K oznacza temperaturę zera bezwzględnego - jest to najniższa temperatura, jaką teoretycznie można kiedykolwiek osiągnąć (jest to temperatura, w której według fizyki klasycznej ustały wszelkie drgania cząsteczek); temperatura 0 K jest równa temperaturze −273,15 °C; w przeciwieństwie do skali Celsjusza, w skali Kelwina nie używa się pojęcia "stopień", a więc temperatura 100 stopni Celsjusza to inaczej temperatura 373,15 kelwinów
- teoria względności; ogólne określenie dla szczególnej teorii względności i ogólnej teorii względności Einsteina
- układ słoneczny; gwiazda i krążące wokół niej ciała, m.in. planety, ich satelity (księżyce), planetoidy, meteoroidy, komety i pył międzyplanetarny
- wiatr słoneczny; cząstki (głównie protony i elektrony) nieustannie wyrzucane w przestrzeń kosmiczną z zewnętrznych warstw Słońca; strumień tych cząstek ma szczególnie duże natężenie w czasie rozbłysków słonecznych
- Wielka Mgławica w Andromedzie; najbliższa w stosunku do Drogi Mlecznej duża galaktyka spiralna, położona w odległości około 2,4 mln lat świetlnych
- Wielki Obłok Magellana; większa z dwóch nieregularnych galaktyk satelitarnych, towarzyszących Drodze Mlecznej (mniejszą galaktyką satelitarną naszej Drogi Mlecznej jest Mały Obłok Magellana)
- Wielki Wybuch (Big Bang); naukowy model początków Wszechświata, zgodnie z którym przestrzeń i materia narodziły się w wielkiej "eksplozji", która miała miejsce niemal 14 miliardów lat temu; w wyniku tej "eksplozji "Wszechświat nadal w każdym punkcie rozszerza się we wszystkich kierunkach
- Wszechświat; na ogół określa się w ten sposób wszystko, co istnieje, choć w świetle nowoczesnych teorii, to, co uważamy za Wszechświat, może być tylko jednym z elementów znacznie większego wieloświata.
Dodam, że jeden z autorów książki "Wielki początek" - Donald Goldsmith (ur. 24 lutego 1943 roku), jest amerykańskim astronomem, astrofizykiem, autorem książek popularnonaukowych, jak też scenarzystą.
- Refleksja nad początkiem nauki i nauką o początku
- Uwertura - najwspanialsza z opowieści
- Część 1. Jak powstał Wszechświat?:
Początek
Antymateria też się liczy
Niech się stanie światło
Ciemna sprawa
Ciemność, widzę ciemność
Jeden czy wiele wszechświatów?
- Część 2 - Pochodzenie galaktyk i struktury kosmosu:
Odkrycie galaktyk
Początki struktur
- Część 3. Narodziny gwiazd:
Z pyłu powstały, w pył się obrócą
Chemiczna menażeria
- Część 4. Rodowód planet:
Kiedy światy były bardzo młode
Między planetami
Światy niezliczone (Planety poza Układem Słonecznym)
- Część 5. Narodziny życia:
Życie we Wszechświecie
Pojawienie się życia na Ziemi
Poszukiwanie życia w Układzie Słonecznym
Poszukiwanie życia w naszej Galaktyce
- Epilog. Szukając naszego miejsca w kosmosie
- Słowniczek wybranych terminów
Oto fragmenty Słowniczka wybranych terminów znajdującego się w książce "Wielki Początek. 14 miliardów lat kosmicznej ewolucji" deGrasse Tysona i Goldsmitha (poniższe definicje można w zasadzie uznać za świetne kosmiczne abecadło dla osób zajmujących się astrologią!):
- akrecja; spadanie rozproszonej materii na ciało niebieskie, którego skutkiem jest wzrost masy tego ciała
- biały karzeł; jądro gwiazdy, która spaliła w procesie syntezy jądrowej cały hel, przekształcając go w węgiel, składa się więc z jader węgla i elektronów, ciasno upakowanych w obszarze o małej średnicy (rzędu średnicy Ziemi), co oznacza, że ma też wielką gęstość (około miliona razy większą od gęstości wody)
- brązowy karzeł; obiekt o składzie podobnym do gwiazdy, ale zbyt małej masie, aby w jego jądrze mogła zostać zapoczątkowana synteza termojądrowa
- ciemna energia; niewidoczna i niepoddająca się bezpośrednim pomiarom forma energii, której gęstość zależy od stałej kosmologicznej; pod jej wpływem przestrzeń ekspanduje
- czarna dziura; obiekt, którego przyciąganie grawitacyjne jest tak silne, że po zbliżeniu się na pewną odległość żadne ciało, ani nawet światło, nie jest w stanie go pokonać i wydostać się na zewnątrz; odległość tę nazywa się promieniem czarnej dziury
- czasoprzestrzeń; matematyczna konstrukcja, w której czas i przestrzeń są potraktowane jako równoprawne współrzędne; szczególna teoria względności jest dowodem, że zjawiska fizyczne można opisać w najbardziej precyzyjny sposób właśnie za pomocą czasoprzestrzeni
- cząsteczka; trwały układ dwóch lub więcej atomów
- cząstka elementarna; podstawowa jednostka materii w przyrodzie; na ogół niepodzielna na inne cząstki; protony i neutrony tradycyjnie nazywa się cząstkami elementarnymi, choć każda z nich zbudowana jest z trzech cząstek nazywanych kwarkami
- czerwony olbrzym; gwiazda, która w trakcie ewolucji przeszła wszystkie etapy ciągu głównego i doszła do etapu kurczenia się jądra i ekspansji warstw zewnętrznych; na skutek kurczenia się jądra wzrasta szybkość syntezy jądrowej, rośnie jasność gwiazdy i zwiększa się dopływ energii do warstw zewnętrznych gwiazdy, co powoduje rozdęcie gwiazdy
- Droga Mleczna; galaktyka, do której należy Słońce i około 300 miliardów innych gwiazd; zawiera także międzygwiazdowy gaz, pył i wielkie ilości ciemnej materii
- dysk akrecyjny; dysk utworzony z materii krążącej wokół ciała niebieskiego o dużej masie (na ogół jest to czarna dziura) i powoli opadającej na nie ruchem spiralnym
- dysk protoplanetarny; dysk gazu i pyłu, tworzący się wokół formującej się gwiazdy, z którego mogą powstać później planety
- elektron; cząstka elementarna krążąca w atomie wokół jądra, obdarzona ładunkiem ujemnym o jednostkowej wielkości
- foton; cząstka elementarna pozbawiona masy i ładunku elektrycznego, mogąca jednak przenosić energię; strumienie fotonów tworzą promieniowanie elektromagnetyczne i przemieszczają się w przestrzeni z prędkością światła (299 792 km/s)
- galaktyka; duże skupisko gwiazd, związanych wzajemnym przyciąganiem grawitacyjnym, liczące od kilku milionów do setek miliardów obiektów; na ogół zawiera także znaczne ilości gazu i pyłu
- galaktyk gromada; duże skupisko galaktyk, którym na ogół towarzyszą gaz i pył oraz znacznie większe ilości ciemnej materii, związanych wzajemnym przyciąganiem grawitacyjnym całej materii wchodzącej w skład gromady
- Grupa Lokalna; nazwa około trzydziestu galaktyk, położonych w bezpośrednim sąsiedztwie Drogi Mlecznej; w skład Grupy Lokalnej wchodzą Wielki i Mały Obłok Magellana i Wielka Mgławica w Andromedzie
- gwiazda; masa gazu utrzymywana przez samooddziaływanie grawitacyjne, w której w centralnych partiach zachodzi reakcja syntezy jądrowej, zamieniająca nadmiar masy w energię kinetyczną, ogrzewającą całą gwiazdę, co powoduje świecenie jej powierzchni
- gwiazda neutronowa; obiekt o bardzo małych rozmiarach (o średnicy mniejszej niż 30 km), będący pozostałością jadra gwiazdy zniszczonej w wyniku wybuchu supernowej; składa się niemal wyłącznie z neutronów i ma tak dużą gęstość, że kilka centymetrów sześciennych jej materii ma masę równą dwóm tysiącom pasażerskich liniowców oceanicznych
- horyzont zdarzeń; powierzchnia sferyczna wokół czarnej dziury wyznaczająca granicę obszaru, z którego nic nie może się wydostać na zewnątrz; jej promień, zwany promieniem czarnej dziury, jest wprost proporcjonalny do masy czarnej dziury
- kometa; bryła materii w postaci lodu, skał, pyłu i zestalonego ditlenku węgla (suchy lód), która przetrwała w niezmienionym stanie od czasów formowania się Układu Słonecznego
- kosmiczne promieniowanie tła; morze fotonów wytworzonych w całym Wszechświecie w niedługim czasie po Wielkim Wybuchu, nadal wypełniające Wszechświat; jego obecna temperatura to 2,73 K
- kosmiczny teleskop Jamesa Webba - James Webb Space Telescope (JWST); teleskop, który będzie umieszczony w przestrzeni kosmicznej, który ma zastąpić Kosmiczny Teleskop Hubble'a; będzie wyposażony w większe zwierciadło i bardziej zaawansowane instrumenty
- kosmologia; dyscyplina nauki, której przedmiotem badań jest Wszechświat jako całość, jego powstanie, struktura i ewolucja
- mechanika kwantowa; teoria opisująca zachowanie cząstek w najmniejszych skalach odległości, wyjaśniająca strukturę atomów i ich oddziaływań i innymi atomami i fotonami, a także właściwości jąder atomowych
- meteor; świetlisty ślad wytworzony na niebie przez rozgrzany meteoroid przelatujący przez ziemską atmosferę
- meteoroid; ciało zbudowane ze skały, metalu lub mieszaniny skały i metalu, mniejsze od planetoidy, którego orbita obiega Słońce; część rumoszu pozostałego z okresu formowania się Układu Słonecznego lub odłamków pozostałych po zderzeniu większych ciał
- meteoryt; meteoroid, który przetrwał przejście przez atmosferę ziemską i dotarł do powierzchni Ziemi
- mgławica; rozrzedzona mada gazu i pyłu, zwykle oświetlana od środka przez młode, bardzo jasne gwiazdy, które niedawno powstały z otaczającej je materii
- obłok międzygwiazdowy; obszar przestrzeni międzygwiazdowej, w którym gęstość materii jest znacząco większa od średniej, na ogół o średnicy kilkudziesięciu lat świetlnych; gęstość materii w takich obłokach leży w przedziale od dziesięciu atomów do wielu milionów atomów na centymetr sześcienny
- obłok Oorta; miliardy lub biliony komet krążących wokół Słońca, które powstały w okresie, kiedy protosłońce zaczęło się zapadać; niemal wszystkie z nich poruszają się po orbitach o rozmiarach dziesiątki, a nawet tysiące razy większych od rozmiarów orbity Ziemi
- obłok pyłowy; obłoki gazu w przestrzeni międzygwiezdnej, które są na tyle chłodne, że atomy mogą w nich łączyć się w cząsteczki, które z kolei mogą sklejać się, tworząc drobiny pyłu składające się z milionów atomów każda
- osobliwość początkowa; moment, w którym rozpoczęła się ekspansja Wszechświata, nazywany także Wielkim Wybuchem
- pas Kuipera; materia krążąca wokół Słońca w przedziale odległości od 40 jednostek astronomicznych (co odpowiada średniej długości Plutona od Słońca) do kilkuset jednostek astronomicznych, składająca się niemal w całości z odłamków pozostałych po dysku protoplanetarnym; Pluton jest jednym z największych ciał w pasie Kuipera
- planeta; obiekt niebędący gwiazdą i krążący na orbicie wokół gwiazdy, o rozmiarach na tyle dużych, by osiągnąć kształt zbliżony do kulistego i zdominować grawitacyjnie swoje otoczenie
- planeta olbrzym; planeta zbliżona rozmiarami i budową do Jowisza, Saturna, Urana i Neptuna, posiadająca twarde jądro lodowo-skalne i otoczona grubymi warstwami gazu, głównie wodoru i helu, o masie od kilkunastu do kilkuset razy większej od masy Ziemi
- planetozymal (planetezymal); obiekt znacznie mniejszy niż planeta, mogący zlepiać się z innymi obiektami podobnego typu w wyniku zderzeń, co może doprowadzić do uformowania planety
- planetoida (asteroida); ciało o średnicy od 100 do 1000 km, zbudowane ze skał lub skał i metalu, krążące wokół Słońca, na ogół w obszarze między orbitami Marsa i Jowisza; obiekty o podobnej budowie, ale mniejszych rozmiarach, nazywane są meteoroidami
- pozasłoneczna planeta; planeta krążąca wokół gwiazdy innej niż Słońce
- prędkość ucieczki; minimalna prędkość pocisku lub pojazdu kosmicznego, po uzyskaniu której ciało może na trwale opuścić powierzchnię planety i utrzymać się na orbicie, mimo jej przyciągania grawitacyjnego
- protogwiazda; tworząca się dopiero gwiazda, wielki obłok gazu i pyłu, zapadający się pod wpływem własnego przyciągania grawitacyjnego
- pył międzygwiazdowy; drobiny pyłu, każda złożona z około miliona atomów; są najprawdopodobniej wyrzucane w przestrzeń międzygwiazdową z bardzo rozrzedzonych atmosfer gwiazd nazywanych czerwonymi olbrzymami
- rok świetlny; odległość, jaką światło lub inne formy promieniowania elektromagnetycznego mogą pokonać w ciągu jednego roku, równa w przybliżeniu 10 bln km
- rój meteorów; znaczna liczba meteorów, które zdają się wybiegać z tego samego punktu na niebie; pojawiają się wtedy, kiedy Ziemia przecina tory znacznej liczby meteoroidów poruszających się po zbliżonych orbitach
- satelita; obiekt o względnie małych rozmiarach, który krąży wokół znacznie większego i bardziej masywnego ciała; mówiąc bardziej precyzyjnie - oba ciała krążą wokół wspólnego środka masy, a rozmiary ich orbit są odwrotnie proporcjonalne do ich mas
- spadająca gwiazda; potoczna nazwa meteoru
- supermasywna czarna dziura; czarna dziura o masie większej niż kilkaset mas Słońca
- supernowa; gwiazda wybuchająca po wyczerpaniu możliwości dalszej syntezy jądrowej, osiągająca tak olbrzymią jasność na kilka tygodni, że pod względem emitowanej energii może się równać z całą galaktyką; w wybuchach supernowych powstają pierwiastki cięższe od wodoru i tlenu, które są następnie rozsiewane po całej przestrzeni międzygwiazdowej
- temperatura Kelwina; temperatura mierzona w jednostkach nazywanych kelwinami (oznaczanych jako K), w skali zdefiniowanej w ten sposób, że temperatura zamarzania wody odpowiada 273,16 K, a temperatura wrzenia wody odpowiada 373,16 K; nazywana też temperaturą bezwzględną; 0 K oznacza temperaturę zera bezwzględnego - jest to najniższa temperatura, jaką teoretycznie można kiedykolwiek osiągnąć (jest to temperatura, w której według fizyki klasycznej ustały wszelkie drgania cząsteczek); temperatura 0 K jest równa temperaturze −273,15 °C; w przeciwieństwie do skali Celsjusza, w skali Kelwina nie używa się pojęcia "stopień", a więc temperatura 100 stopni Celsjusza to inaczej temperatura 373,15 kelwinów
- teoria względności; ogólne określenie dla szczególnej teorii względności i ogólnej teorii względności Einsteina
- układ słoneczny; gwiazda i krążące wokół niej ciała, m.in. planety, ich satelity (księżyce), planetoidy, meteoroidy, komety i pył międzyplanetarny
- wiatr słoneczny; cząstki (głównie protony i elektrony) nieustannie wyrzucane w przestrzeń kosmiczną z zewnętrznych warstw Słońca; strumień tych cząstek ma szczególnie duże natężenie w czasie rozbłysków słonecznych
- Wielka Mgławica w Andromedzie; najbliższa w stosunku do Drogi Mlecznej duża galaktyka spiralna, położona w odległości około 2,4 mln lat świetlnych
- Wielki Obłok Magellana; większa z dwóch nieregularnych galaktyk satelitarnych, towarzyszących Drodze Mlecznej (mniejszą galaktyką satelitarną naszej Drogi Mlecznej jest Mały Obłok Magellana)
- Wielki Wybuch (Big Bang); naukowy model początków Wszechświata, zgodnie z którym przestrzeń i materia narodziły się w wielkiej "eksplozji", która miała miejsce niemal 14 miliardów lat temu; w wyniku tej "eksplozji "Wszechświat nadal w każdym punkcie rozszerza się we wszystkich kierunkach
- Wszechświat; na ogół określa się w ten sposób wszystko, co istnieje, choć w świetle nowoczesnych teorii, to, co uważamy za Wszechświat, może być tylko jednym z elementów znacznie większego wieloświata.
Oto (lekko przeze mnie uszczegółowiony) spis treści książki "Galaktyczne bąble, pustki i dziury w czasie", tytuł oryginalny: Bubbles, voids and bumps in time: the new cosmology (wyd. Pandora 1994).
Odległości do obiektów o dużym przesunięciu ku czerwieni
Odkrywanie Wszechświata - wprowadzenie (Alan P. Lightman):
- Wstęp
- Wszechświat Arystotelesa
- Wszechświat Kopernika
- Giordano Bruno, Galileo Galilei, Jean-Dominique Cassini i wszechświat Newtona
- Wszechświat Einsteina, równania Aleksandra Friedmana oraz odkrycia Edwina Hubble'a oraz Henrietty Leavitt
- Mierzenie wszechświata - przesunięcie ku czerwieni i świece standardowe (Robert P. Krishner):
- Odległości (pomiar paralaksy, standardowe świecie, cefeidy, Obłoki Magellana, supernowe)
- Przesunięcie ku czerwieni
Mapa wszechświata - plastry i bańki (Margarett J. Geller)
Ważenie wszechświata - ciemna materia i brakująca masa (Vera C. Rubin):
- Wstęp
- Galaktyki spiralne i rozkład materii
- Ciemna materia w galaktykach spiralnych
- Ciemna materia w galaktykach eliptycznych
- Ile jest ciemnej materii?
- Czym jest ciemna materia?
Początki wszechświata - Wielki Wybuch i kosmiczna inflacja (Alan H. Guth):
- Teoria Wielkiego Wybuchu
- Pytania bez odpowiedzi
- Teorie wielkiej unifikacji (kwantowa teoria grawitacji)
- Spontaniczne łamanie symetrii
- Liczba barionowa wszechświata
- Inflacyjny wszechświat
- Ujemne ciśnienie i odpychanie grawitacyjne
- Odpowiedzi na pozostałe pytania i podsumowanie
Rozszerzający się wszechświat - Teleskop Kosmiczny i przyrządy planowane w najbliższym dwudziestoleciu (James E. Gunn):
- Astronomia jako prawdziwa nauka
- Sześć pytań (Jak duży jest wszechświat? Jaki jest wiek wszechświata? Czy wszechświat będzie rozszerzał się bez końca? Z czego jest zbudowany wszechświat? W jaki sposób powstały i rozwinęły się struktury, które obserwujemy? Jaka jest natura silnych pól grawitacyjnych)
- Przyrządy budowane na powierzchni ziemi - teraźniejszość i przyszłość
- Obserwacje astronomiczne prowadzone z przestrzeni kosmicznej - teraźniejszość i przyszłość
- Podsumowanie i perspektywy na przyszłość
Moja uwaga. Choć w podtytule książki "Galaktyczne bąble, pustki i dziury w czasie" czytamy, iż chodzi o najnowsze odkrycia kosmologii, trzeba pamiętać, że książka ta została wydana w Polsce 1994 roku! Przez ćwierć wieku technologia poszła naprzód i nasza wiedza o Wszechświecie poszerzyła się. Stąd niemal z rozrzewnieniem można przeczytać w książce dodatek:
"Z ostatniej chwili!
"Naukowcy amerykańskiej agencji kosmicznej NASA odkryli czarną dziurę w kosmosie. Jest to przełom w wiedzy o wszechświecie. Czarnej dziury nie sposób dojrzeć, jej ogromna masa jest bowiem ściśnięta do tego stopnia, że ani materia, ani światło nie są w stanie jej opuścić.
Czarna dziura wypełnia centrum eliptycznej galaktyki M87 położonej około 50 milionów lat świetlnych od Ziemi. Astronomowie stwierdzili to obserwując za pomocą naprawionego Kosmicznego Teleskopu Hubble'a sposób przemieszczania się gorących gazów wokół jądra tej galaktyki. Gazy tworzą wirujący lej, który znika w czarnej dziurze.
Z ogłoszonych obliczeń wynika, że środek galaktyki M87 wypełnia sprasowana masa, która jest 3 miliardy razy większa od masy Słońca.
Obecność czarnych dziur przewidział już Einstein. Odkrycie jest niepodważalne. To wielki przełom w naszej wiedzy o wszechświecie. - oświadczył na łamach International Herald Tribune Daniel Wedman, dyrektor działu astrofizyki NASA."
Przypominam, że obecnie znajdujemy wiele czarnych dziur i potrafimy je już nawet fotografować! Po raz pierwszy zrobiono zdjęcie takiego obiektu wiosną 2019 roku, i była to właśnie owa czarna dziura wspomniana w wyżej sfotografowanej książce sprzed ćwierć wieku (patrz: Książki o kosmosie cz.11). Fotografię tę - dzięki wieloletniej pracy setek naukowców na całej Ziemi - zrobił tak zwany Teleskop Horyzontu Zdarzeń (Event Horizon Telescope).
Aby sfotografować czarne dziury potrzeba teleskopu wielkości Ziemi, którego oczywiście nie zbudujemy, można zastosować jednak pewien trik - rozstawia się teleskopy w różnych miejscach globu. Sumując obraz ze wszystkich teleskopów, jesteśmy w stanie zrobić zdjęcia bardzo małych i odległych obiektów. Aby zebrać dostatecznie dużo światła z małego obiektu, zespół astronomów potrzebuje długiego czasu naświetlania.
Teleskop Horyzontu Zdarzeń może robić zdjęcia wirującej i świecącej materii otaczającej czarną dziurę. Nigdy nie zobaczymy samej czarnej dziury, gdyż nie emituje ona światła, natomiast można badać wpływ czarnej dziury na otoczenie oraz oczywiście fotografować świecący, turbulentny dysk akrecyjny, który orbituje wokół niej. Gaz w tym dysku ma temperaturę milionów stopni, a świecąca materia wiruje wokół czarnej dziury z prędkością wynoszącą 30% prędkości światła. Dysk akrecyjny porusza się tak szybko, że zdjęcie (wymagające długiego czasu naświetlania) może po prostu nie być zbyt ostre.
W środku naszej Galaktyki, w odległości około 26 tysięcy lat świetlnych od Ziemi, znajduje się pochłaniająca pobliskie gwiazdy, supermasywana czarna dziura Sagittarius A* (ma ona masę czterech milinów Słońc), ale w centrum Drogi Mlecznej, wokół Sgr A*, może orbitować nawet kilkutysięczny lub kilkudziesięciotysięczny rój mniejszych, a przy tym bardzo niebezpiecznych gwiazdowych czarnych dziur! Sagittarius A*, choć olbrzymia, ma jednak o wiele mniejszy dysk akrecyjny niż sfotografowana w 2019 roku monstrualnie wielka czarna dziura M87*, i jest od niej tysiąc razy mniej masywna, stąd sfotografowanie "naszej" czarnej dziury jest niezmiernie trudne.
Czarne dziury znajdują się zazwyczaj w centrach galaktyk. Aktywne supermasywne czarne dziury, łapczywie zasysają materię i często - z dwóch przeciwnych stron - wyrzucają gigantyczne dżety promieniowania, z prędkością zbliżoną do prędkości światła. Tworzą się przy tym tak zwane Bąble Fermiego (Fermi Bubbles), które osiągają długość około 25 tysięcy lat świetlnych (bąble te są po prostu pozostałościami po dżetach wypluwanych przez supermasywne czarne dziury). Dżety rozprowadzają gaz po galaktyce, decydując o powstawaniu lub zahamowaniu formowania się gwiazd.
Dodam też, iż istnieją hipotezy kosmologiczne, według których czarne dziury są obszarami generowania nowych wszechświatów.
Odległości do obiektów o dużym przesunięciu ku czerwieni
Odkrywanie Wszechświata - wprowadzenie (Alan P. Lightman):
- Wstęp
- Wszechświat Arystotelesa
- Wszechświat Kopernika
- Giordano Bruno, Galileo Galilei, Jean-Dominique Cassini i wszechświat Newtona
- Wszechświat Einsteina, równania Aleksandra Friedmana oraz odkrycia Edwina Hubble'a oraz Henrietty Leavitt
- Mierzenie wszechświata - przesunięcie ku czerwieni i świece standardowe (Robert P. Krishner):
- Odległości (pomiar paralaksy, standardowe świecie, cefeidy, Obłoki Magellana, supernowe)
- Przesunięcie ku czerwieni
Mapa wszechświata - plastry i bańki (Margarett J. Geller)
Ważenie wszechświata - ciemna materia i brakująca masa (Vera C. Rubin):
- Wstęp
- Galaktyki spiralne i rozkład materii
- Ciemna materia w galaktykach spiralnych
- Ciemna materia w galaktykach eliptycznych
- Ile jest ciemnej materii?
- Czym jest ciemna materia?
Początki wszechświata - Wielki Wybuch i kosmiczna inflacja (Alan H. Guth):
- Teoria Wielkiego Wybuchu
- Pytania bez odpowiedzi
- Teorie wielkiej unifikacji (kwantowa teoria grawitacji)
- Spontaniczne łamanie symetrii
- Liczba barionowa wszechświata
- Inflacyjny wszechświat
- Ujemne ciśnienie i odpychanie grawitacyjne
- Odpowiedzi na pozostałe pytania i podsumowanie
Rozszerzający się wszechświat - Teleskop Kosmiczny i przyrządy planowane w najbliższym dwudziestoleciu (James E. Gunn):
- Astronomia jako prawdziwa nauka
- Sześć pytań (Jak duży jest wszechświat? Jaki jest wiek wszechświata? Czy wszechświat będzie rozszerzał się bez końca? Z czego jest zbudowany wszechświat? W jaki sposób powstały i rozwinęły się struktury, które obserwujemy? Jaka jest natura silnych pól grawitacyjnych)
- Przyrządy budowane na powierzchni ziemi - teraźniejszość i przyszłość
- Obserwacje astronomiczne prowadzone z przestrzeni kosmicznej - teraźniejszość i przyszłość
- Podsumowanie i perspektywy na przyszłość
Moja uwaga. Choć w podtytule książki "Galaktyczne bąble, pustki i dziury w czasie" czytamy, iż chodzi o najnowsze odkrycia kosmologii, trzeba pamiętać, że książka ta została wydana w Polsce 1994 roku! Przez ćwierć wieku technologia poszła naprzód i nasza wiedza o Wszechświecie poszerzyła się. Stąd niemal z rozrzewnieniem można przeczytać w książce dodatek:
"Z ostatniej chwili!
"Naukowcy amerykańskiej agencji kosmicznej NASA odkryli czarną dziurę w kosmosie. Jest to przełom w wiedzy o wszechświecie. Czarnej dziury nie sposób dojrzeć, jej ogromna masa jest bowiem ściśnięta do tego stopnia, że ani materia, ani światło nie są w stanie jej opuścić.
Czarna dziura wypełnia centrum eliptycznej galaktyki M87 położonej około 50 milionów lat świetlnych od Ziemi. Astronomowie stwierdzili to obserwując za pomocą naprawionego Kosmicznego Teleskopu Hubble'a sposób przemieszczania się gorących gazów wokół jądra tej galaktyki. Gazy tworzą wirujący lej, który znika w czarnej dziurze.
Z ogłoszonych obliczeń wynika, że środek galaktyki M87 wypełnia sprasowana masa, która jest 3 miliardy razy większa od masy Słońca.
Obecność czarnych dziur przewidział już Einstein. Odkrycie jest niepodważalne. To wielki przełom w naszej wiedzy o wszechświecie. - oświadczył na łamach International Herald Tribune Daniel Wedman, dyrektor działu astrofizyki NASA."
Przypominam, że obecnie znajdujemy wiele czarnych dziur i potrafimy je już nawet fotografować! Po raz pierwszy zrobiono zdjęcie takiego obiektu wiosną 2019 roku, i była to właśnie owa czarna dziura wspomniana w wyżej sfotografowanej książce sprzed ćwierć wieku (patrz: Książki o kosmosie cz.11). Fotografię tę - dzięki wieloletniej pracy setek naukowców na całej Ziemi - zrobił tak zwany Teleskop Horyzontu Zdarzeń (Event Horizon Telescope).
Aby sfotografować czarne dziury potrzeba teleskopu wielkości Ziemi, którego oczywiście nie zbudujemy, można zastosować jednak pewien trik - rozstawia się teleskopy w różnych miejscach globu. Sumując obraz ze wszystkich teleskopów, jesteśmy w stanie zrobić zdjęcia bardzo małych i odległych obiektów. Aby zebrać dostatecznie dużo światła z małego obiektu, zespół astronomów potrzebuje długiego czasu naświetlania.
Teleskop Horyzontu Zdarzeń może robić zdjęcia wirującej i świecącej materii otaczającej czarną dziurę. Nigdy nie zobaczymy samej czarnej dziury, gdyż nie emituje ona światła, natomiast można badać wpływ czarnej dziury na otoczenie oraz oczywiście fotografować świecący, turbulentny dysk akrecyjny, który orbituje wokół niej. Gaz w tym dysku ma temperaturę milionów stopni, a świecąca materia wiruje wokół czarnej dziury z prędkością wynoszącą 30% prędkości światła. Dysk akrecyjny porusza się tak szybko, że zdjęcie (wymagające długiego czasu naświetlania) może po prostu nie być zbyt ostre.
W środku naszej Galaktyki, w odległości około 26 tysięcy lat świetlnych od Ziemi, znajduje się pochłaniająca pobliskie gwiazdy, supermasywana czarna dziura Sagittarius A* (ma ona masę czterech milinów Słońc), ale w centrum Drogi Mlecznej, wokół Sgr A*, może orbitować nawet kilkutysięczny lub kilkudziesięciotysięczny rój mniejszych, a przy tym bardzo niebezpiecznych gwiazdowych czarnych dziur! Sagittarius A*, choć olbrzymia, ma jednak o wiele mniejszy dysk akrecyjny niż sfotografowana w 2019 roku monstrualnie wielka czarna dziura M87*, i jest od niej tysiąc razy mniej masywna, stąd sfotografowanie "naszej" czarnej dziury jest niezmiernie trudne.
Czarne dziury znajdują się zazwyczaj w centrach galaktyk. Aktywne supermasywne czarne dziury, łapczywie zasysają materię i często - z dwóch przeciwnych stron - wyrzucają gigantyczne dżety promieniowania, z prędkością zbliżoną do prędkości światła. Tworzą się przy tym tak zwane Bąble Fermiego (Fermi Bubbles), które osiągają długość około 25 tysięcy lat świetlnych (bąble te są po prostu pozostałościami po dżetach wypluwanych przez supermasywne czarne dziury). Dżety rozprowadzają gaz po galaktyce, decydując o powstawaniu lub zahamowaniu formowania się gwiazd.
Dodam też, iż istnieją hipotezy kosmologiczne, według których czarne dziury są obszarami generowania nowych wszechświatów.
"Granice Kosmosu - granice kosmologii" Łukasza Lamży (wyd. Copernicus Center Press, Kraków 2015) uważam za pozycję dla bardziej wymagających - nie jest to zbyt lekka lektura. Jako że moje umiejętności matematyczne kończą się mniej więcej na tabliczce mnożenia, musiałam przymknąć oczy na różne wzory matematyczne i ich objaśnienia, jakie książka zawiera. Oto spis treści książki:
Kontekst kosmologiczny i filozoficzny:
- Fundamentalne parametry teorii fizycznych
- Precyzyjne dostrojenie (fine-tuning) i zasada antropiczna
- Wieloświat
Kosmologiczny dobór naturalny (KDN) - wprowadzenie:
- Inspiracje
- Prace Smolina
Opis hipotezy KDN:
- Wszechświaty się rozmnażają (Informacja w otoczeniu klasycznych osobliwości, Przypadek nieklasyczny)
- Istnieje przestrzeń parametrów opisujących wszechświaty - baza dla "genotypu" (Analogie w tradycyjnej fizyce)
- Wszechświaty mają różne liczby potomków (Astrofizyczne czarne dziury - ilu potomków ma "nasz" Wszechświat? Eliminacja bezpłodnych wszechświatów)
- Reprodukcji towarzyszy niedoskonała transmisja "genotypu" (Zmienne stałe? Niewielka zmiana "genotypu")
- W populacji wszechświatów następuje ewolucja (Różnice między ewolucją biologiczną a ewolucją wieloświata Smolina, Ewolucja wieloświata według hipotezy KDN, Metody uniknięcia scenariuszy pesymistycznych, Istnieją sygnatury tego procesu)
Przewidywania hipotezy KDN:
- Specyfika kosmologii jako nauki dynamicznie się rozwijającej
- Przykładowy argument teoretyczny - masa protonu i neutronu
- Przykładowy test falsyfikacyjny - gwiazdy neutronowe
Czarne dziury a homo sapiens:
- Problem z abiogenezą
- Problem z rolą przypadku w biologii ewolucyjnej
- Problem z definicją życia i inteligencji
Jak istnieją prawa przyrody?:
- Dlaczego teorie kosmologii prowadzą do zagadnienia praw przyrody?
- Prawa przyrody i ich zmienność w fizyce klasycznej i naukach szczegółowych
- Prawa przyrody i ich zmienność w klasycznych teoriach pola
- Prawa przyrody w kosmologii fizycznej (Dynamiczne ustalanie się mas cząstek, Parametry inflacji kosmologicznej, Rozwiązanie ontologicznego problemu identyfikacji, Zmienność praw przyrody w hipotezie KDN)
Świat jako organiczna jedność - o zasadzie ceteris paribus:
- Zasada ceteris paribus - wprowadzenie
- Zasada ceteris paribus w kosmologii fizycznej i hipotezie KDN
- Współzmienność parametrów fundamentalnych
- Współzależność procesów naturalnych
Granice obserwacji w kosmologii:
- Bezpośrednia obserwacja wczesnych epok ewolucji Kosmosu
- Obserwacje promieniowania elektromagnetycznego
- Obserwacje neutrin
- Obserwacje pozostałych cząstek
- Obserwacje fal grawitacyjnych oraz dokonywane za pośrednictwem "anomalnych" struktur czasoprzestrzennych
- Obecna sytuacja kosmologii obserwacyjnej i perspektywy zmian
- Obserwacja w wieloświecie Kosmologiczny dobór naturalny i granice nauki
Dwie lektury: "Granice Kosmosu - granice kosmologii" oraz "Przekrój przez Wszechświat" (książkę tę pokazałam w rozdziale "Książki o kosmosie cz.4") autorstwa urodzonego w 1985 roku Łukasza Lamży, mogą być doskonałym uzupełnieniem trzech e-kursów (on-line), które prowadzi dr Lamża: Wprowadzenie do Kosmologii, Ewolucja wszechświata oraz Wszechświat i wieloświat (multiverse), realizowanych na platformie e-uniwersytetu Copernicus College (w Centrum Kopernika Badań Interdyscyplinarnych w Krakowie) - https://www.copernicuscollege.pl - POLECAM! (Wiosną 2020 roku zapisałam się na wymienione kursy
.)
Kontekst kosmologiczny i filozoficzny:
- Fundamentalne parametry teorii fizycznych
- Precyzyjne dostrojenie (fine-tuning) i zasada antropiczna
- Wieloświat
Kosmologiczny dobór naturalny (KDN) - wprowadzenie:
- Inspiracje
- Prace Smolina
Opis hipotezy KDN:
- Wszechświaty się rozmnażają (Informacja w otoczeniu klasycznych osobliwości, Przypadek nieklasyczny)
- Istnieje przestrzeń parametrów opisujących wszechświaty - baza dla "genotypu" (Analogie w tradycyjnej fizyce)
- Wszechświaty mają różne liczby potomków (Astrofizyczne czarne dziury - ilu potomków ma "nasz" Wszechświat? Eliminacja bezpłodnych wszechświatów)
- Reprodukcji towarzyszy niedoskonała transmisja "genotypu" (Zmienne stałe? Niewielka zmiana "genotypu")
- W populacji wszechświatów następuje ewolucja (Różnice między ewolucją biologiczną a ewolucją wieloświata Smolina, Ewolucja wieloświata według hipotezy KDN, Metody uniknięcia scenariuszy pesymistycznych, Istnieją sygnatury tego procesu)
Przewidywania hipotezy KDN:
- Specyfika kosmologii jako nauki dynamicznie się rozwijającej
- Przykładowy argument teoretyczny - masa protonu i neutronu
- Przykładowy test falsyfikacyjny - gwiazdy neutronowe
Czarne dziury a homo sapiens:
- Problem z abiogenezą
- Problem z rolą przypadku w biologii ewolucyjnej
- Problem z definicją życia i inteligencji
Jak istnieją prawa przyrody?:
- Dlaczego teorie kosmologii prowadzą do zagadnienia praw przyrody?
- Prawa przyrody i ich zmienność w fizyce klasycznej i naukach szczegółowych
- Prawa przyrody i ich zmienność w klasycznych teoriach pola
- Prawa przyrody w kosmologii fizycznej (Dynamiczne ustalanie się mas cząstek, Parametry inflacji kosmologicznej, Rozwiązanie ontologicznego problemu identyfikacji, Zmienność praw przyrody w hipotezie KDN)
Świat jako organiczna jedność - o zasadzie ceteris paribus:
- Zasada ceteris paribus - wprowadzenie
- Zasada ceteris paribus w kosmologii fizycznej i hipotezie KDN
- Współzmienność parametrów fundamentalnych
- Współzależność procesów naturalnych
Granice obserwacji w kosmologii:
- Bezpośrednia obserwacja wczesnych epok ewolucji Kosmosu
- Obserwacje promieniowania elektromagnetycznego
- Obserwacje neutrin
- Obserwacje pozostałych cząstek
- Obserwacje fal grawitacyjnych oraz dokonywane za pośrednictwem "anomalnych" struktur czasoprzestrzennych
- Obecna sytuacja kosmologii obserwacyjnej i perspektywy zmian
- Obserwacja w wieloświecie Kosmologiczny dobór naturalny i granice nauki
Dwie lektury: "Granice Kosmosu - granice kosmologii" oraz "Przekrój przez Wszechświat" (książkę tę pokazałam w rozdziale "Książki o kosmosie cz.4") autorstwa urodzonego w 1985 roku Łukasza Lamży, mogą być doskonałym uzupełnieniem trzech e-kursów (on-line), które prowadzi dr Lamża: Wprowadzenie do Kosmologii, Ewolucja wszechświata oraz Wszechświat i wieloświat (multiverse), realizowanych na platformie e-uniwersytetu Copernicus College (w Centrum Kopernika Badań Interdyscyplinarnych w Krakowie) - https://www.copernicuscollege.pl - POLECAM! (Wiosną 2020 roku zapisałam się na wymienione kursy
.)
Autor książki "Łuna, Księżyc, Moon" (wyd. Nasza Księgarnia, Warszawa 1970) - Jan Gadomski (ur. 24 czerwca 1889 roku w Czatkowicach - obecnie Krzeszowice koło Krakowa, zm. 2 stycznia 1966 roku), był astronomem, popularyzatorem astronomii i kosmonautyki, autorem licznych publikacji i książek, w tym podręczników do astronomii.
Książka "Łuna, Księżyc, Moon" jest stara (ma prawie pół wieku), ale urokliwa - nie sposób jej nie lubić!
Książka "Łuna, Księżyc, Moon" jest stara (ma prawie pół wieku), ale urokliwa - nie sposób jej nie lubić!
Z książki "Świat planet" autorstwa Tadeusza Zbigniewa Dworaka i Konrada Rudnickiego (wyd. PWN, Warszawa 1979) można między innymi dowiedzieć się o spekulacjach związanych z ewentualnymi odkryciami dalszych planet - planety X, nazywanej niegdyś Transplutonem i hipotetycznej planety Wulkan, orbitującej między Słońcem a Merkurym, o historii odkrywania planet i ich księżyców, a przy tym zorientować się o stanie wiedzy dotyczącej planet naszego Układu Słonecznego sprzed 40 laty.
W książce czytamy, na przykład, że Pluton to zamarła planeta, na której nic się właściwie nie dzieje, i która nie posiada księżyców. Obecnie wiemy, że nie jest to prawdą. Zresztą informacje o ilości księżyców Jowisza, Saturna, Urana i Neptuna są również nieaktualne. No cóż, wiele się zmieniło od czasu napisania tej książki.
Współautor książki "Świat planet" - Konrad Rudnicki (ur. 2 lipca 1926 roku w Warszawie, zm. 12 listopada 2013 roku w Krakowie) był astronomem, fizykiem, jak też antropozofem, teologiem i księdzem.
W książce czytamy, na przykład, że Pluton to zamarła planeta, na której nic się właściwie nie dzieje, i która nie posiada księżyców. Obecnie wiemy, że nie jest to prawdą. Zresztą informacje o ilości księżyców Jowisza, Saturna, Urana i Neptuna są również nieaktualne. No cóż, wiele się zmieniło od czasu napisania tej książki.
Współautor książki "Świat planet" - Konrad Rudnicki (ur. 2 lipca 1926 roku w Warszawie, zm. 12 listopada 2013 roku w Krakowie) był astronomem, fizykiem, jak też antropozofem, teologiem i księdzem.
"Czas, przestrzeń, rzeczy", tytuł oryg.: Time, Space and Things, autorstwa brytyjskiego fizyka Briana Ridleya (urodzonego 2 marca 1931 roku w Newcastle upon Tyne), to dziesiąty tom z wybornej serii Nauka u progu trzeciego tysiąclecia, wydany w 1998 roku przez Wydawnictwo Cis.
Oto (troszkę poszerzony przeze mnie) spis treści książki:
- Rzeczy
(m.in. bryły, sieć krystaliczna, fale mechaniczne)
- Rzeczy dziwne
(m.in. ładunki elektryczne, fale elektromagnetyczne, widmo promieniowania elektromagnetycznego, budowa atomów, zachowanie się elektronów, pozytony, antymateria, kwarki, fotony, fermiony, bozony, leptony, gluony, neutrina)
- Przestrzeń
(m.in. izotropia przestrzeni, geometria przestrzeni, powierzchnie nieeuklidesowe)
- Czas
(m.in. najmniejszy przedział czasu, zegar promieniotwórczy, rok świetlny, strzałka czasu)
- Ruch
(m.in. efekty relatywistyczne w poruszających się obiektach, rodzaje ruchu niejednostajnego)
- Energia
(m.in. grawitacja, masa bezwładna, elektromagnetyzm, zachowanie pędu, przekształcanie energii potencjalnej w energię kinetyczną, E=mc2)
- Swoboda
(m.in. zasada nieoznaczoności Heisenberga, zakaz Pauliego, procesy wirtualne, fotony wirtualne, tworzenie się wirtualnych par, tworzenie się i anihilacja cząstek, pola kwantowe, Grand Unification Theory - GUT)
- Masa
(m.in. bezwładność elektromagnetyczna, zasada równoważności Einsteina)
- Przypadek
(determinizm, prawdopodobieństwa, nieuporządkowanie, entropia)
- Boojumy
- Tajemnica
- Fizyczne stałe uniwersalne. Skróty
Oto (troszkę poszerzony przeze mnie) spis treści książki:
- Rzeczy
(m.in. bryły, sieć krystaliczna, fale mechaniczne)
- Rzeczy dziwne
(m.in. ładunki elektryczne, fale elektromagnetyczne, widmo promieniowania elektromagnetycznego, budowa atomów, zachowanie się elektronów, pozytony, antymateria, kwarki, fotony, fermiony, bozony, leptony, gluony, neutrina)
- Przestrzeń
(m.in. izotropia przestrzeni, geometria przestrzeni, powierzchnie nieeuklidesowe)
- Czas
(m.in. najmniejszy przedział czasu, zegar promieniotwórczy, rok świetlny, strzałka czasu)
- Ruch
(m.in. efekty relatywistyczne w poruszających się obiektach, rodzaje ruchu niejednostajnego)
- Energia
(m.in. grawitacja, masa bezwładna, elektromagnetyzm, zachowanie pędu, przekształcanie energii potencjalnej w energię kinetyczną, E=mc2)
- Swoboda
(m.in. zasada nieoznaczoności Heisenberga, zakaz Pauliego, procesy wirtualne, fotony wirtualne, tworzenie się wirtualnych par, tworzenie się i anihilacja cząstek, pola kwantowe, Grand Unification Theory - GUT)
- Masa
(m.in. bezwładność elektromagnetyczna, zasada równoważności Einsteina)
- Przypadek
(determinizm, prawdopodobieństwa, nieuporządkowanie, entropia)
- Boojumy
- Tajemnica
- Fizyczne stałe uniwersalne. Skróty
Niżej są tytuły rozdziałów i podrozdziałów książki "Alchemia nieba. Opowieść o Drodze Mlecznej, gwiazdach i astronomach", tytuł oryg.: The Alchemy of the Heavens. Searching for Meaning in the Milky Way (wyd. Prószyński i S-ka, Warszawa 1997), której autorem jest Ken Croswell, amerykański pisarz i astronom (urodzony 24 stycznia 1961 roku)
http://kencroswell.com/author.html
https://www.sciencenews.org/author/ken-croswell.
- Wstęp - odkrycie nowej (karłowatej) galaktyki krążącej wokół Drogi Mlecznej oraz ogrom Wszechświata
- Witamy w Drodze Mlecznej
(Galaktyka na każdą porę roku. Poza Drogę Mleczną - Grupa Lokalna, Lokalna Supergromada)
- Gwiezdna rzeka
(Droga Mleczna w starożytności. Początki nauki o Drodze Mlecznej - Galileusz, Thomas Wright, William Herschel, Giuseppe Piazzi. Mały wszechświat Jacobusa Kapteyna)
- Wielka Galaktyka, wielki Wszechświat - Harlow Shapley
(Niebieski świetliki - na tropach cefeid, Edward Pigott i Henrietta Leavitt. Wielka Galaktyka i odkrycie innych galaktyk - Edwin Hubble)
- Galaktyka zaczyna się obracać
(Rotacja innych galaktyk - Vesto Slipher. Kinematyka gwiazd Drogi Mlecznej. Gwiezdne strumienie - Karl Schwarzchild. Gwiazdy o dużych prędkościach: zwiastuny rotacji Galaktyki - Gustaf Stromberg. Dowód na rotację Galaktyki - Bertil Lindblad i Jan Oort. Międzygwiazdowa mgła - Robert Trumpler)
- Mieszkańcy Galaktyki
(Diagram H-R: jasność i barwa - Ejnar Hertzsprung i Henry Norris Russell. Gwiezdna większość: ciąg główny. Duże i jasne: olbrzymy i nadolbrzymy. Małe i słabe: białe karły. Supernowe)
- Demografia Drogi Mlecznej
(Cztery populacje gwiazdowe: młoda populacja dysku, stara populacja dysku, populacja halo, populacja zgrubienia galaktycznego. Odkrycie populacji gwiazdowych - Walter Baade)
- Galaktyka spiralna
(Spiralny kształt Drogi Mlecznej - William Morgan. Galaktyka na falach radiowych)
- Kariera podkarłów
(Intruzi z galaktycznego halo - Lawrence Aller. Nadwyżka ultrafioletowa - Nancy Roman. Architektura dysku Galaktyki - Lyman Spitzer)
- Kosmiczna alchemia
(Pochodzenie pierwiastków - Fred Hoyle. Odkrycie procesu powolnego wychwytu neutronów - Fowler i Burbidge'owie. Nukleosynteza wybuchowa: proces szybkiego wychwytu neutronów. B2FW: ku publikacji i dalej. Nagroda Nobla - Subramanyan Chandrasekhar)
- ELS - model powstania Drogi Mlecznej
- Galaktyka pełna chaosu
(Obserwacje odległych gromad kulistych - Leonard Searle i Robert Zinn. Drugi parametr. Searle i Zinn spotykają się Z ELS. Inni przyłączają się do frakcji - John Norris i Bruce Carney. Problem równowagi)
- Gruby dysk
(Nowa populacja gwiazdowa - Gerard Gilmore. O grubości rzeczy. Poprzez gruby i cienki dysk - Eileen Friel. Pierwsze oznaki istnienia grubego dysku - praca Gilmore'a i Reida. Okno w przeszłość Galaktyki)
- Zmiany galaktycznego wiatru
(Rola składu chemicznego - Christopher Sneden. Supernowe: kamienie milowe ewolucji Galaktyki. Poszukując gwiazd z deficytem metali - Timothy Beers. Coś z prawie niczego: procesy z neutrinami - Stan Woosley)
- Galaktyczna metropolia
(Badanie materii międzygwiazdowej. Zbliżając się do zgrubienia centralnego. Centrum Galaktyki - Farhad Yusef-Zadeh. Sagittarius A*: największa czarna dziura w Galaktyce. Źródło promieniowania podczerwonego w centrum Galaktyki: IRS 16 oraz IRS 7)
- Na krańcach Galaktyki
(Galaktyki satelitarne: Wielki i Mały Obłok Magellana, Ursa Minor I, Draco I. Ciemna materia. Ofiary sił przypływowych Galaktyki? - Jeffrey Kuhn i Carlton Pryor. Blisko brzegu - Bohdan Paczyński. Porządek Wszechświata)
- Skamieniałości stworzenia
(Kosmiczny dramat: pierwotna nukleosynteza. Gęstość Wszechświata i jego przyszłość. Wyboisty Wielki Wybuch)
- Starsze niż Wszechświat?
(Ulotna stała Hubble'a. Wiek Wszechświata. Problem określenia wieku starej gromady gwiazd. Stała kosmologiczna: wielka pomyłka czy przełom?)
- Rozumna Galaktyka?
(Szukając życia pośród gwiazd. Poszukiwanie planet typu Ziemi. Na koniec życie?)
- Dossier Drogi Mlecznej
- Słowniczek
http://kencroswell.com/author.html
https://www.sciencenews.org/author/ken-croswell.
- Wstęp - odkrycie nowej (karłowatej) galaktyki krążącej wokół Drogi Mlecznej oraz ogrom Wszechświata
- Witamy w Drodze Mlecznej
(Galaktyka na każdą porę roku. Poza Drogę Mleczną - Grupa Lokalna, Lokalna Supergromada)
- Gwiezdna rzeka
(Droga Mleczna w starożytności. Początki nauki o Drodze Mlecznej - Galileusz, Thomas Wright, William Herschel, Giuseppe Piazzi. Mały wszechświat Jacobusa Kapteyna)
- Wielka Galaktyka, wielki Wszechświat - Harlow Shapley
(Niebieski świetliki - na tropach cefeid, Edward Pigott i Henrietta Leavitt. Wielka Galaktyka i odkrycie innych galaktyk - Edwin Hubble)
- Galaktyka zaczyna się obracać
(Rotacja innych galaktyk - Vesto Slipher. Kinematyka gwiazd Drogi Mlecznej. Gwiezdne strumienie - Karl Schwarzchild. Gwiazdy o dużych prędkościach: zwiastuny rotacji Galaktyki - Gustaf Stromberg. Dowód na rotację Galaktyki - Bertil Lindblad i Jan Oort. Międzygwiazdowa mgła - Robert Trumpler)
- Mieszkańcy Galaktyki
(Diagram H-R: jasność i barwa - Ejnar Hertzsprung i Henry Norris Russell. Gwiezdna większość: ciąg główny. Duże i jasne: olbrzymy i nadolbrzymy. Małe i słabe: białe karły. Supernowe)
- Demografia Drogi Mlecznej
(Cztery populacje gwiazdowe: młoda populacja dysku, stara populacja dysku, populacja halo, populacja zgrubienia galaktycznego. Odkrycie populacji gwiazdowych - Walter Baade)
- Galaktyka spiralna
(Spiralny kształt Drogi Mlecznej - William Morgan. Galaktyka na falach radiowych)
- Kariera podkarłów
(Intruzi z galaktycznego halo - Lawrence Aller. Nadwyżka ultrafioletowa - Nancy Roman. Architektura dysku Galaktyki - Lyman Spitzer)
- Kosmiczna alchemia
(Pochodzenie pierwiastków - Fred Hoyle. Odkrycie procesu powolnego wychwytu neutronów - Fowler i Burbidge'owie. Nukleosynteza wybuchowa: proces szybkiego wychwytu neutronów. B2FW: ku publikacji i dalej. Nagroda Nobla - Subramanyan Chandrasekhar)
- ELS - model powstania Drogi Mlecznej
- Galaktyka pełna chaosu
(Obserwacje odległych gromad kulistych - Leonard Searle i Robert Zinn. Drugi parametr. Searle i Zinn spotykają się Z ELS. Inni przyłączają się do frakcji - John Norris i Bruce Carney. Problem równowagi)
- Gruby dysk
(Nowa populacja gwiazdowa - Gerard Gilmore. O grubości rzeczy. Poprzez gruby i cienki dysk - Eileen Friel. Pierwsze oznaki istnienia grubego dysku - praca Gilmore'a i Reida. Okno w przeszłość Galaktyki)
- Zmiany galaktycznego wiatru
(Rola składu chemicznego - Christopher Sneden. Supernowe: kamienie milowe ewolucji Galaktyki. Poszukując gwiazd z deficytem metali - Timothy Beers. Coś z prawie niczego: procesy z neutrinami - Stan Woosley)
- Galaktyczna metropolia
(Badanie materii międzygwiazdowej. Zbliżając się do zgrubienia centralnego. Centrum Galaktyki - Farhad Yusef-Zadeh. Sagittarius A*: największa czarna dziura w Galaktyce. Źródło promieniowania podczerwonego w centrum Galaktyki: IRS 16 oraz IRS 7)
- Na krańcach Galaktyki
(Galaktyki satelitarne: Wielki i Mały Obłok Magellana, Ursa Minor I, Draco I. Ciemna materia. Ofiary sił przypływowych Galaktyki? - Jeffrey Kuhn i Carlton Pryor. Blisko brzegu - Bohdan Paczyński. Porządek Wszechświata)
- Skamieniałości stworzenia
(Kosmiczny dramat: pierwotna nukleosynteza. Gęstość Wszechświata i jego przyszłość. Wyboisty Wielki Wybuch)
- Starsze niż Wszechświat?
(Ulotna stała Hubble'a. Wiek Wszechświata. Problem określenia wieku starej gromady gwiazd. Stała kosmologiczna: wielka pomyłka czy przełom?)
- Rozumna Galaktyka?
(Szukając życia pośród gwiazd. Poszukiwanie planet typu Ziemi. Na koniec życie?)
- Dossier Drogi Mlecznej
- Słowniczek
Oto spis treści książki Paula Halperna "Łowcy planet. Tropem Wolszczana w poszukiwaniu planet w naszej Galaktyce", tytuł oryg.: The Quest For Alien Plantes (wyd. Amber, Warszawa 2000):
- Przedmowa. Kim są kosmici?
- Wprowadzenie. Kuszący urok nieznanych światów
- Czerwony sąsiad
(Najeźdźcy z Marsa? Kontrowersja dotycząca kanałów. Marinery i Vikingi. Skalne rewelacje).
- Inny sąsiad Ziemi - Wenus
- Odległe rejony Układu Słonecznego
(Pole działania Galileusza. Reguły ruchu Keplera i Newtona. Oczy w przestrzeni kosmicznej - sondy kosmiczne NASA. Królestwo olbrzymów. Planeta X - Pluton)
- Wielkie łowy na chybotanie
(Kwestia odległości. Jasne światła. Gwiezdna menażeria. Zaburzenia ruchu Syriusza. Poszukiwania towarzysza gwiazdy Bernarda. Sceptyk ze Sproula. Obserwatorzy chybotania gwiazd)
- Zagadka planet wokół pulsarów
(Sprzeczne doniesienia. Planeta, która niemal zaistniała. Zagadka pulsarów. W okamgnieniu. Światy z drugiej ręki. Wyzwania do potwierdzenia)
- Na Jowisza! Olbrzymie światy wokół innych gwiazd
(Sezon polowań na planety. Poszukiwania metodą Dopplera. Bellerofont, jeździec Pegaza. Nowe terytoria o umiarkowanych warunkach. Światy nowe i ekscentryczne. Zobaczyć niewidoczne )
- Ukryte światy: planety jako ciemna materia
(Dziwne rotacje - Jan Oort, Fritz Zwicky, Vera Rubin. Pomarszczona tkanina czasoprzestrzeni. Grawitacyjna tęcza. Detektywi szukający MACHO. Tropiciele planet. Druga strona materii. Nasz kosmiczny los)
- Znaki życia
Poszukiwanie innych Ziem. Zasadnicze składniki. Poszukiwanie odpowiednich słońc. Najdogodniejszy dystans. Właściwe nachylenie. Nieuchwytne błękitne niebo. Współzawodnicząc z "Darwinem". Poszukiwania dysków planetarnych)
- Nawiązać kontakt
(Z uchem do gwiazd - radioastronomia. Czarnoksiężnik z Ozmy, SETI i Frank Drake. Pozdrowienia dla kosmitów - wiadomość z Arecibo. Cisza w samotności. Wzlot Feniksa. Przygotowania na wypadek kontaktu - Carl Sagan)
- Konkluzja: usunąć barierę światła
(skrócenie długich podróży kosmicznych)
- Przedmowa. Kim są kosmici?
- Wprowadzenie. Kuszący urok nieznanych światów
- Czerwony sąsiad
(Najeźdźcy z Marsa? Kontrowersja dotycząca kanałów. Marinery i Vikingi. Skalne rewelacje).
- Inny sąsiad Ziemi - Wenus
- Odległe rejony Układu Słonecznego
(Pole działania Galileusza. Reguły ruchu Keplera i Newtona. Oczy w przestrzeni kosmicznej - sondy kosmiczne NASA. Królestwo olbrzymów. Planeta X - Pluton)
- Wielkie łowy na chybotanie
(Kwestia odległości. Jasne światła. Gwiezdna menażeria. Zaburzenia ruchu Syriusza. Poszukiwania towarzysza gwiazdy Bernarda. Sceptyk ze Sproula. Obserwatorzy chybotania gwiazd)
- Zagadka planet wokół pulsarów
(Sprzeczne doniesienia. Planeta, która niemal zaistniała. Zagadka pulsarów. W okamgnieniu. Światy z drugiej ręki. Wyzwania do potwierdzenia)
- Na Jowisza! Olbrzymie światy wokół innych gwiazd
(Sezon polowań na planety. Poszukiwania metodą Dopplera. Bellerofont, jeździec Pegaza. Nowe terytoria o umiarkowanych warunkach. Światy nowe i ekscentryczne. Zobaczyć niewidoczne )
- Ukryte światy: planety jako ciemna materia
(Dziwne rotacje - Jan Oort, Fritz Zwicky, Vera Rubin. Pomarszczona tkanina czasoprzestrzeni. Grawitacyjna tęcza. Detektywi szukający MACHO. Tropiciele planet. Druga strona materii. Nasz kosmiczny los)
- Znaki życia
Poszukiwanie innych Ziem. Zasadnicze składniki. Poszukiwanie odpowiednich słońc. Najdogodniejszy dystans. Właściwe nachylenie. Nieuchwytne błękitne niebo. Współzawodnicząc z "Darwinem". Poszukiwania dysków planetarnych)
- Nawiązać kontakt
(Z uchem do gwiazd - radioastronomia. Czarnoksiężnik z Ozmy, SETI i Frank Drake. Pozdrowienia dla kosmitów - wiadomość z Arecibo. Cisza w samotności. Wzlot Feniksa. Przygotowania na wypadek kontaktu - Carl Sagan)
- Konkluzja: usunąć barierę światła
(skrócenie długich podróży kosmicznych)
"Depesze z kosmosu" pod redakcją amerykańskiego pisarza i dziennikarza naukowego (urodzonego 4 października 1933 roku w Murray, w stanie Kentucky) - Johna Noble'a Wilforda, tytuł oryg.: Cosmic Dispatches. The New York Times reports on astronomy and cosmology (wyd. KDC - Klub Dla Ciebie, Warszawa 2001), składają się z następujących rozdziałów:
- Wstęp: zaspokojona ciekawość
- Świadectwo Wielkiego Wybuchu
(odkrycie Penziasa i Wilsona)
- Niechaj stanie się światłość!
(Nowe możliwości teleskopów naziemnych - Teleskop Kosmiczny Hubble'a i bliźniacze teleskopy Kecka na Hawajach. Co jeszcze tam się kryje? - teleskop Sloana w Nowym Meksyku; Sloan Digital Sky Survey. Nowy rentgenowski obraz galaktyk - obserwatorium rentgenowskie Chandra. Obserwatorium XXI wieku nabiera kształtów - Bardzo Duży Teleskop w Chile; Very Large Telescope. Zdjęcia niemowlęcego Wszechświata)
- Podróże po Układzie Słonecznym
(Sześć lądowań Apolla na Księżycu, gwałtowne narodziny Księżyca i woda na Księżycu. Oblicze Wenus nosi ślady katastrofy- sonda Magellan. Podarunek komet. Pola magnetyczne dalekich księżyców wskazują na ukryte życie - sonda Galileo. Ogień, woda i być może życie w królestwie Jowisza)
- Dawni i przyszli Marsjanie
(Ślady odkryte w meteorycie sugerują, że kiedyś na Marsie mogło istnieć życie. Na Marsie życie wisi na włosku, jeśli w ogóle istnieje. Statek kosmiczny na planetę marzeń - sonda Mars Pathfinder. Powodzie na Marsie - marsjański pojazd Sojourner. "Premia" z Marsa - sonda Mars Global Surveyor. Marsjańskie wyżyny i niziny)
- Nowe planety
(Kolebka nowych planet. Dwa trafienia planety krążącej wokół gwiazdy podobnej do Słońca - 51 Pegasi. Kolejne odkrycia planet pozasłonecznych. W wyniku odkryć wzywają nas dalekie światy. Dysk pyłowy kryje dowody narodzin planet. Poszukiwanie nowych planet rodzi zamieszanie. Długo oczekiwana nowa rodzina planet)
- Narodziny i śmierć gwiazd
(Nowe spojrzenie na apokalipsę: ginące Słońce zamieni Ziemię w wypalony żużel. Drgawki ginącej gwiazdy)
- Kilka dziwnych i niesamowitych rzeczy
(Teleskop Kosmiczny potwierdza teorię czarnych dziur. Paskudne maniery czarnej dziury. Ogromny pióropusz antymaterii zmienia wygląd Galaktyki. Astronomowie wykrywają eksplozję na zewnętrznych krańcach Wszechświata, którą przewyższa tylko Wielki Wybuch. Astronomowie potwierdzają istnienie nieudanych gwiazd. Nowa klasa brązowych karłów. Potężna szarża gwiezdnego promieniowania- magnetary. W kosmicznych podmuchach - błyski gamma)
- Tajemnica brakującej masy - ciemna materia
(Fizycy podejmują poszukiwania brakującej masy Wszechświata. Wykryto masę nieuchwytnego neutrina. Astronomowie oglądają narodziny galaktyk. Teleskop wielki jak Wszechświat - soczewkowanie grawitacyjne. Ogrom galaktyk zaskakuje uczonych)
- Kosmologia osiąga pełnoletniość
Głęboki wgląd w początki czasu - wykrycie słabych fluktuacji w mikrofalowym promieniowaniu tła dzięki satelicie COBE; Cosmic Background Explorer. W blasku kosmicznego odkrycia, dumania fizyka o Bogu i sławie - dr Smoot. Uczeni uzyskują lepszy widok Wszechświata)
- Młody czy stary Wszechświat?
(Wiek Wszechświata stanowi kosmiczną zagadkę. Pomyłka Einsteina rozwiązaniem nowego kryzysu. Sprzeczne oszacowania wieku Wszechświata. Ważna liczba 70 - obliczenia Teleskopu Kosmicznego Hubble'a)
- Dalsze losy Wszechświata
(W świetle ginących gwiazd astronomowie widzą zapowiedź nieśmiertelności kosmosu. Brakująca energia Wszechświata. Na drugim końcu Wielkiego Wybuchu może być po prostu wielki bełkot)
- Wypatrując i nasłuchując ET
(Powiększa się zasięg polowania na życie pozaziemskie. W poszukiwaniu pyłu z gwiazd i zagadek życia. Przeglądanie nieba w poszukiwaniu śladów życia - SETI)
- Od Wielkiego Wybuchu do Teorii Wszystkiego
(Pierwotna forma materii - CERN. Nowe odkrycia pomagają zrównoważyć kosmiczny bilans. Wózkiem inwalidzkim do końca czasu - dr Hawking. Fizycy szukają "ostatecznej" teorii - M-teoria, teoria strun)
- Wstęp: zaspokojona ciekawość
- Świadectwo Wielkiego Wybuchu
(odkrycie Penziasa i Wilsona)
- Niechaj stanie się światłość!
(Nowe możliwości teleskopów naziemnych - Teleskop Kosmiczny Hubble'a i bliźniacze teleskopy Kecka na Hawajach. Co jeszcze tam się kryje? - teleskop Sloana w Nowym Meksyku; Sloan Digital Sky Survey. Nowy rentgenowski obraz galaktyk - obserwatorium rentgenowskie Chandra. Obserwatorium XXI wieku nabiera kształtów - Bardzo Duży Teleskop w Chile; Very Large Telescope. Zdjęcia niemowlęcego Wszechświata)
- Podróże po Układzie Słonecznym
(Sześć lądowań Apolla na Księżycu, gwałtowne narodziny Księżyca i woda na Księżycu. Oblicze Wenus nosi ślady katastrofy- sonda Magellan. Podarunek komet. Pola magnetyczne dalekich księżyców wskazują na ukryte życie - sonda Galileo. Ogień, woda i być może życie w królestwie Jowisza)
- Dawni i przyszli Marsjanie
(Ślady odkryte w meteorycie sugerują, że kiedyś na Marsie mogło istnieć życie. Na Marsie życie wisi na włosku, jeśli w ogóle istnieje. Statek kosmiczny na planetę marzeń - sonda Mars Pathfinder. Powodzie na Marsie - marsjański pojazd Sojourner. "Premia" z Marsa - sonda Mars Global Surveyor. Marsjańskie wyżyny i niziny)
- Nowe planety
(Kolebka nowych planet. Dwa trafienia planety krążącej wokół gwiazdy podobnej do Słońca - 51 Pegasi. Kolejne odkrycia planet pozasłonecznych. W wyniku odkryć wzywają nas dalekie światy. Dysk pyłowy kryje dowody narodzin planet. Poszukiwanie nowych planet rodzi zamieszanie. Długo oczekiwana nowa rodzina planet)
- Narodziny i śmierć gwiazd
(Nowe spojrzenie na apokalipsę: ginące Słońce zamieni Ziemię w wypalony żużel. Drgawki ginącej gwiazdy)
- Kilka dziwnych i niesamowitych rzeczy
(Teleskop Kosmiczny potwierdza teorię czarnych dziur. Paskudne maniery czarnej dziury. Ogromny pióropusz antymaterii zmienia wygląd Galaktyki. Astronomowie wykrywają eksplozję na zewnętrznych krańcach Wszechświata, którą przewyższa tylko Wielki Wybuch. Astronomowie potwierdzają istnienie nieudanych gwiazd. Nowa klasa brązowych karłów. Potężna szarża gwiezdnego promieniowania- magnetary. W kosmicznych podmuchach - błyski gamma)
- Tajemnica brakującej masy - ciemna materia
(Fizycy podejmują poszukiwania brakującej masy Wszechświata. Wykryto masę nieuchwytnego neutrina. Astronomowie oglądają narodziny galaktyk. Teleskop wielki jak Wszechświat - soczewkowanie grawitacyjne. Ogrom galaktyk zaskakuje uczonych)
- Kosmologia osiąga pełnoletniość
Głęboki wgląd w początki czasu - wykrycie słabych fluktuacji w mikrofalowym promieniowaniu tła dzięki satelicie COBE; Cosmic Background Explorer. W blasku kosmicznego odkrycia, dumania fizyka o Bogu i sławie - dr Smoot. Uczeni uzyskują lepszy widok Wszechświata)
- Młody czy stary Wszechświat?
(Wiek Wszechświata stanowi kosmiczną zagadkę. Pomyłka Einsteina rozwiązaniem nowego kryzysu. Sprzeczne oszacowania wieku Wszechświata. Ważna liczba 70 - obliczenia Teleskopu Kosmicznego Hubble'a)
- Dalsze losy Wszechświata
(W świetle ginących gwiazd astronomowie widzą zapowiedź nieśmiertelności kosmosu. Brakująca energia Wszechświata. Na drugim końcu Wielkiego Wybuchu może być po prostu wielki bełkot)
- Wypatrując i nasłuchując ET
(Powiększa się zasięg polowania na życie pozaziemskie. W poszukiwaniu pyłu z gwiazd i zagadek życia. Przeglądanie nieba w poszukiwaniu śladów życia - SETI)
- Od Wielkiego Wybuchu do Teorii Wszystkiego
(Pierwotna forma materii - CERN. Nowe odkrycia pomagają zrównoważyć kosmiczny bilans. Wózkiem inwalidzkim do końca czasu - dr Hawking. Fizycy szukają "ostatecznej" teorii - M-teoria, teoria strun)
Przejście do nast. rozdziału:
Książki o kosmosie cz.15 - klik
Książki o kosmosie cz.15 - klik
